Aibítir

28 litir atá in aibítir Esperanto: a, b, c, ĉ, d, e, f, g, ĝ, h, ĥ, i, j, ĵ, k, l, m, n, o, p, r, s, ŝ, t, u, ŭ, v, z.

Féach cosúlachtaí, agus difríochtaí ón nGaeilge thíos:

• a mar "fear"
• c = ts mar "agatsa"
• ĉ = ch mar ch an Bhéarla "church"
• e mar "feic"
• g mar "gé"
• ĝ mar j an Bhéarla in "judge"
• h mar "ní hea"
• ĥ mar ch in "loch"
• i mar "sí"
• j mar y, nó gh in "an ghé". aj, ej, oj, uj, seo défhoghar ina bhfuil a, e, o, u faoi seach, móide i-fhuaim ghearr. Mar sin
  • aj = mar gh in "aghaidh"
  • ej = mar éi in "béil"
  • oj = mar oi in "oigheann"
  • uj = mar úi in "misniúil".
• ĵ = mar zh an Bhéarla in "measure"
• o mar "mol"
• r mar "rith", á rolladh le barr na teangan.
• s mar "Sasana"
• ŝ mar s in "Seán"
• u mar ú in "plúr"
• ŭ mar w an Bhéarla, amhail "abhaile" sa Tuaisceart. aŭ, eŭ, sin défhoghar ina bhfuil "a" nó "e" faoi seach, móide fuaim -u gearr. Mar sin
  • aŭ mar "amhail"
  • eŭ mar "e-u", fuaim ná fuil sa Ghaeilge agus atá annamh in Esperanto.

Fuaimniú

Fuaimnítear focail go díreach mar a litrítear iad, m.sh.

• amiko = a-MÍ-co
• ĉambro = TSEAM-bro, le fuaim ch an Bhéarla.
• ĝi = jí, le fuaim j an Bhéarla.

Béim

I bhfocail ilsiollacha bíonn an bhéim i gcónaí ar an dara siolla ón deireadh, m.sh.

• te-le-FO-no (te-le-FÓ-no)
• ra-DI-o (ra-DÍ-o)
• kaj (caigh)
• a-MI-ko (a-MÍ-co)
• ES-tas (ES-tas).
• NB: AN-kaŭ (toisc gur siolla amháin é kaŭ).

Tabhair aire le focail mar historio (hi-sto-RI-o, hi-sto-RÍ-o).

Alt

Níl ach alt amháin san Esperanto,la (– *an, na). Ní athraíonn sé riamh, agus, ar nós na Gaeilge, níl aon alt éiginnte:

• la amiko – an cara
  • amiko – cara
• la laboro – an obair
  • laboro – obair

Forainmneacha Pearsanta

• mi – mé
• vi – tú
• li – sé
• ŝi – sí
• ĝi – neodrach, "it" an Bhéarla
• ni – sinn
• vi – sibh
• ili – siad

Úsáidtear li, ŝi, ĝi mar a úsáitear "sé, sí" sa Ghaeilge, agus "it" sa Bhéarla.

Forainmneacha Sealbhacha

Déantar iad go rialta trí a a chur leis an bhforainm pearsanta:

• mia – mo
• via – do, bhur
• lia – a
• ŝia – a
• ĝia – a
• nia – ár
• ilia – a

Ainmfhocail

Críochnaíonn gach ainmfhocal in -O. Níl aon inscne ghramadaí: nuair is cuí, cuireann iarmhír an gnéas baineann in iúl.

• tablo – bord
• lernanto – foghlaimeoir
• lernantino – foghlaimeoir (baineann)

Iolra

Críochnaíonn an uimhir iolra, in idir ainmfhocail is aidiachtaí, le j, a fhuaimnítear may y, m.sh

• tabloj – boird
• lernantoj – foghlaimeoirí
• viaj lernantoj – do chuid foghlaimeoirí

Briathra

1. Críochnaíonn an t-infinideach in -i, m.sh.
   • lerni – foghlaim
   • labori – oibriú
   • esti – bheith.
2. Críochnaíonn an aimsir láithreach in -as. Is ionann é go gach pearsa agus uimhir:
   • mi sidas – suím
   • vi sidas – suíonn tú
   • ni sidas – suímid
   • ili sidas – suíonn siad.

Ĉu?

Seo mír cheisteach, a iompaíonn ráiteas ina cheist is ea/ní hea:

• Ĉu vi sidas? – An bhfuil tú i do shuí?
• Ĉu vi skribas? – An bhfuil tú ag scríobh? An scríobhann tú?

Kiu?

Feidhmíonn an focal seo do ("cé?") agus ("cé acu?") araon, m.sh.

• Kiu vi estas? – Cé hé tusa?
• Kiu instruisto sidas? – Cén múinteoir atá ina shuí/suí?

An Iarmhír -ist

Iarmhír a chiallaíonn gairm, nó duine a dhéanann gníomhaíocht áirithe go rialta, m.sh.

• instruisto – múinteoir
• hotelisto – óstóir
• esperantisto – cainteoir Esperanto

An Iarmhír -in

Iarmhír a léiríonn foirm bhaineann ainmfhocail:

• patro – athair
  • patrino – máthair
• lernanto – dalta
  • lernantino – dalta (cailín)
• instruisto – múinteoir
  • instruistino – múintoir mná

An Mhír Dhearfach

Is ionann fuaim agus brí do jes agus don Bhéarla "yes".

• Ĉu vi estas en la ĉambro?
  • Jes, mi estas en la ĉambro.

An Mhír Dhiúltach

is ionann ne agus "ní hea", agus freisin "ní":

• Ne, mi ne estas en la ĉambro.